Το Ταξίδι στους Επτά Σοφούς

«Πρέπει να ταξιδέψεις πολύ μακριά, για να δώσεις αυτό το κύπελλο στον σοφότερο άνθρωπο του κόσμου», είπε η Αγνώ, η καρυάτιδα, δηλαδή η Νύμφη της καρυδιάς. Η φωνή της ήταν η πιο βαθιά και η πιο μελωδική από τις προηγούμενες. «Και ποιος είναι ο σοφότερος;» κατάφερε να ψελλίσει ο Βαθυκλής. «Το ποτήρι θα σου τα πει όλα, μην ανησυχείς», του είπε η Νέδα, και τα μάτια της άστραψαν. «Έχε εμπιστοσύνη στο κύπελλο, και πρόσεξε να μην το χάσεις ποτέ. Είναι το δώρο του Δία». «Το δώρο του Δία;» σκέφτηκε ο Βαθυκλής εκστασιασμένος. Κρατούσε στα χέρια του το δώρο που ήθελε να κάνει ο πιο μεγάλος θεός στον πιο σοφό άνθρωπο! Και το είχε εμπιστευτεί σε αυτόν!

Ο νεαρός Βαθυκλής από την Αρκαδία παίρνει από τα χέρια των Νυμφών ένα μαγικό κύπελλο, με σκοπό να το χαρίσει στον σοφότερο άνθρωπο. Έτσι ξεκινάει ένα ταξίδι που θα τον οδηγήσει στους Επτά Σοφούς: τον Θαλή από τη Μίλητο, τον Βίαντα από την Πριήνη, τον Κλεόβουλο από τη Λίνδο, τον Πιττακό από τη Μυτιλήνη, τον Περίανδρο από την Κόρινθο, τον Χίλωνα από τη Σπάρτη και τον Σόλωνα από την Αθήνα.

Γνωρίζοντας αυτούς τους λαμπρούς ανθρώπους, έχει την ευκαιρία να ξεναγηθεί στις πόλεις τους, να μάθει την ιστορία τους και να ακούσει τις παραδόσεις τους. Κυρίως όμως συνειδητοποιεί τις διαφορές ανάμεσα στα πολιτεύματα: τη βασιλεία, την τυραννία, την ολιγαρχία, και το τελειότερο πολίτευμα, τη Δημοκρατία.

Έτσι, το Ταξίδι στους Επτά Σοφούς γίνεται ένα ταξίδι από τη χώρα του θρύλου και του παραμυθιού στη χώρα του ορθολογισμού, της επιστήμης και της πολιτικής.

Η αρχαία παράδοση για τους επτά σοφούς.

Οι επτά σοφοί της αρχαιότητας ήταν μια ομάδα φιλοσόφων, επιστημόνων, ή νομοθετών – πολιτικών, που έζησαν από τον 7ο έως τον 6ο αι. π.Χ. Δεν συμφωνούν όλοι οι αρχαίοι έλληνες συγγραφείς για το ποιοι ανήκουν σε αυτή την ομάδα. Προκρίνουν κάποιους αντί για κάποιους άλλους, όχι τόσο με αντικειμενικά κριτήρια, αλλά μερικές φορές ανάλογα με τις πολιτικές τους πεποιθήσεις ή ακόμα και για λόγους τοπικιστικούς. Πάντως, οι επικρατέστεροι στη λίστα των επτά σοφών είναι αυτοί που αναφέρονται και σ' αυτό το βιβλίο: ο Θαλής, ο Βίας, ο Πιττακός, ο Κλεόβουλος, ο Περίανδρος, ο Χίλων και ο Σόλων.

Οι επτά σοφοί, όπως απεικονίζονται
στο "Χρονικό της Νυρεμβέργης" (1493)

Η ιστορία τής απόδοσης ενός δώρου στον σοφότερο άνθρωπο είναι μια αρχαία παράδοση με πολλές παραλλαγές. Το δώρο μπορεί να είναι τρίποδας, κύπελλο ή ποτήρι, ο δωρητής μπορεί να είναι ψαράς, καλλιτέχνης, άρχοντας ή βοσκός. Στις περισσότερες εκδοχές τού θρύλου, ο κάθε σοφός αρνείται από μετριοφροσύνη το δώρο, και το στέλνει σε κάποιον άλλο σοφό.

Ο βιογράφος και ιστοριογράφος ΔιογένηςΛαέρτιος (έζησε τον 3ο αι. μ.Χ.), στο έργο του Βίοι Φιλοσόφων (1,27 κεξ) έχει συγκεντρώσει αρκετές από αυτές τις ιστορίες:

Σε μια από αυτές, κάποιοι μιλήσιοι νέοι αγόρασαν ένα δίχτυ από έναν ψαρά, και μέσα βρήκαν έναν χρυσό τρίποδα. Για να αποφύγουν τη διαμάχη για το ποιος θα τον κρατήσει, ρώτησαν το Μαντείο των Δελφών, που γνωμοδότησε να δοθεί ο τρίποδας σε αυτόν “που είναι πρώτος από όλους στη σοφία” (σοφίῃ πάντων πρῶτος. Έτσι αποφάσισαν να τον δώσουν στον Θαλή, αλλά εκείνος από μετριοφροσύνη τον παραχώρησε σε άλλον σοφό, και αφού έκανε έτσι τον γύρο των σοφών, κατέληξε στον Σόλωνα, ο οποίος τον αφιέρωσε στον Απόλλωνα στους Δελφούς, αφού ο θεός ήταν ο σοφότερος.

Μια παρόμοια εκδοχή αναφέρει ότι ο τρίποδας ήταν έργο του θεού Ήφαιστου, δώρο για τον γάμο του Πέλοπα. Κατόπιν τον πήρε ο Μενέλαος, και ύστερα ο Πάρης, όταν έκλεψε την Ελένη. Η Ελένη πέταξε τον τρίποδα στη θάλασσα κοντά στην Κω. Μετά από χρόνια, κάποιοι ψαράδες βρήκαν τον τρίποδα σε ένα δίχτυ γεμάτο ψάρια και διαφώνησαν για το ποιος θα τον κρατήσει, γι' αυτό ζήτησαν τη διαιτησία πρέσβεων από τη Μίλητο. Η άρνηση των Κώων να δεχθούν τους πρέσβεις στάηκε η αφορμή ενός πολέμου μεταξύ Μιλήτου και Κω. Ο πόλεμος σταμάτησε μόνο όταν το Μαντείο των Δελφών αποφάνθηκε ότι έπρεπε να δοθεί ο τρίποδας στον σοφότερο. Έτσι δόθηκε στον Θαλή, και αφού έκανε πάλι έναν κύκλο, τελικά κατέληξε στον ναό του Διδυμαίου Απόλλωνα.

Ο ποιητής Καλλίμαχος (έζησε τον 3ο αι. π.Χ.), στο έργο του Ίαμβοι, λέει ότι κάποιος Βαθυκλής από την Αρκαδία έδωσε ένα κύπελλο στον Θυρίωνα με την εντολή να δοθεί στον καλύτερο από τους σοφούς. Ο Θυρίων το έδωσε στον Θαλή, και το κύπελλο, αφού έκανε τον κύκλο των σοφών, κατέληξε και πάλι στον Θαλή, ο οποίος το αφιέρωσε στον Διδυμαίο Απόλλωνα

Το “Ταξίδι στους Επτά Σοφούς” δανείζεται στοιχεία από αυτές τις παραλλαγές και τα συνδυάζει ώστε να δημιουργηθεί μια καινούργια ιστορία: Εδώ το δώρο είναι ένα κύπελλο, που κάποιες νεράιδες δίνουν στον Βαθυκλή, έναν βοσκό από την Αρκαδία. Το κύπελλο είναι μαγικό και μπορεί να καθοδηγήσει τον Βαθυκλή στο ταξίδι του. Έτσι, ο Βαθυκλής και το κύπελλο, και μαζί ο αναγνώστης, θα κάνουν έναν κύκλο στους επτά σοφούς. Τα υπόλοιπα, στις σελίδες του βιβλίου...

Βαθυκλής - Αρκαδία

Λίγα πραγματολογικά στοιχεία για πράγματα, τόπους και πρόσωπα που αναφέρονται στο κεφάλαιο του Βαθυκλή:

Τα ερείπια του Ιερού τού Δία
στο Λύκαιο όρος

Το Λύκαιο όρος είναι ο τόπος που μεγάλωσε ο Βαθυκλής και η αφετηρία του ταξιδιού του. Οι θρύλοι που αναφέρονται έχουν αντληθεί από τον γεωγράφο Παυσανία (Ελλάδος Περιήγησις, Αρκαδικά). 

Τα ερείπια του Ιερού της Δέσποινας
στη Λυκόσουρα

Η Λυκόσουρα ήταν η σημαντικότερη πόλη της Αρκαδίας. Ήδη από τα αρχαία χρόνια θεωρούνταν η αρχαιότερη πόλη στην Ελλάδα – κάποιοι λένε ότι χτίστηκε γύρω στον 10ο αι. π.Χ.! Στα ανατολικά τς Ακρόπολης της Λυκόσουρας υπήρχε το ονομαστό στην αρχαιότητα Ιερό της Δέσποινας.

Ανατολικά τής Λυκόσουρας βρισκόταν η Μεγάλη Πόλις (η σημερινή Μεγαλόπολη), η οποία όμως χτίστηκε το 396 π.Χ. Η αναφορά της επομένως στην ιστορία τού Βαθυκλή είναι αναχρονισμός.

Η Νέδα είναι το μοναδικό ποτάμι με θηλυκό όνομα στην ελληνική γλώσσα! Όπως όλα τα ποτάμια στην αρχαιότητα, το κατοικούσαν νύμφες του νερού και ποτάμιες θεότητες, που συνήθως είχαν το ίδιο όνομα με το ποτάμι. Έτσι και στην ιστορία μας, η νύμφη του ποταμού αυτού είναι η Νέδα, όπως και αντίστοιχα η Αγνώ έδωσε το όνομά της σε μια πηγή του Λύκαιου όρους. Οι τρεις νύμφες: Νέδα, Αγνώ και Θεισόη (Θεισόα στη δωρική διάλεκτο της Πελοποννήσου) θεωρούνταν τροφοί τού Δία, ο οποίος, σύμφωνα με αυτή την παράδοση, γεννήθηκε στο Λύκαιο όρος.

Για το Λύκαιο όρος, τη Λυκόσουρα και το Ιερό της Δέσποινας, καθώς επίσης για τη λατρεία του Πανός στην Αρκαδία, μπορείτε να δείτε αυτό το βίντεο, μια ενδιαφέρουσα ξενάγηση από τον ισπανό ελληνιστή Pedro Olalla:

Ο Ηρακλής και ο Φόλος
σε αττική μελανόμορφη υδρία του 520 π.Χ. (Μουσείο του Λούβρου)

Ο Φόλος ήταν, μαζί με τον Χείρωνα, οι μόνοι αγαθοί και φιλόξενοι από τους Κενταύρους. Η πιο γνωστή ιστορία που σχετίζεται με τον Φόλο είναι το περιστατικό του συμποσίου στο οποίο είχε καλεσμένο τον Ηρακλή, και στο οποίο ο Φόλος έχασε τη ζωή του.

πέτασος: Ήταν ένα πλατύγυρο καπέλο, που φορούσαν οι αρχαίοι Έλληνες για να προστατεύονται από τον ήλιο. Το κατασκεύααν συνήθως από δέρμα, ψάθα ή μαλλί. Συνήθως το φορούσαν γεωργοί και ταξιδιώτες. Ο ταξιδευτής θεός Ερμής θεωρούνταν ότι φορούσε έναν πέτασο, που μάλιστα συχνά απεικονιζόταν φτερωτός.

Ο Ερμής, με πέτασο και κηρύκειο,
απεικονισμένος σε ερυθρόμορφο
αγγείο του 480 π.Χ. περίπου,
από το Vulci (Μουσείο του Λούβρου)

Ρωμαϊκό μαρμάρινο άγαλμα
του 2ου αι. π.Χ.,
αντίγραφο ενός ελληνικού
αγάλματος του 5ου αι. π.Χ.,
που αναπαριστά
τον Ερμή με πέτασο,
κηρύκειο και φτερωτά πέδιλα
(Μουσείο Βατικανού).

Θαλής - Μίλητος

Γραμματόσημο από τη Μοζαμβίκη αφιερωμένο στον Θαλή και τη φιλοσοφία του, στο οποίο αναγράφεται στα πορτογαλικά η ρήση του: "Μέγιστον τόπος· ἅπαντα γὰρ χωρεῖ", που σημαίνει "Το μεγαλύτερο πράγμα είναι ο χώρος, γιατί χωράει τα πάντα". Ολόκληρη η ομάδα αντίστοιχων αποφθεγμάτων τού Θαλή παρατίθεται εδώ:
Πρεσβύτατον τῶν ὄντων θεός· ἀγένητον γάρ. Κάλλιστον κόσμος· ποίημα γὰρ θεοῦ. Μέγιστον τόπος· ἅπαντα γὰρ χωρεῖ. Τάχιστον νοῦς· διὰ παντὸς γὰρ τρέχει. Ἰσχυρότατον ἀνάγκη· κρατεῖ γὰρ πάντων. Σοφώτατον χρόνος· ἀνευρίσκει γὰρ πάντα. 

Λίγα πραγματολογικά στοιχεία για πράγματα, γεγονότα, τόπους και πρόσωπα που αναφέρονται στο κεφάλαιο του Θαλή:

Για τη ζωή και τη φιλοσοφία τού Θαλή έχουν γραφτεί πάρα πολλά. Για αρχή, μπορεί κανείς να ανατρέξει στη wikipedia.

Η Μίλητος την εποχή τού Θαλή (6ος αιώνας π.Χ.) ήταν πολύ διαφορετική από ό,τι ήταν στα μετέπειτα χρόνια. Στο “Ταξίδι στους Επτά Σοφούς” περιγράφονται τόποι και μνημεία που ενδεχομένως να μην υπήρχαν στ' αλήθεια την εποχή εκείνη. Ο αναχρονισμός αυτός επιλέχθηκε γιατί τα μνημεία αυτά ήταν στην αρχαιότητα και μέχρι σήμερα ταυτισμένα με τη Μίλητο. Για παράδειγμα, το “Λιμάνι των Λεόντων” χτίστηκε τον 3ο αι. π.Χ., και αποτέλεσε σήμα κατατεθέν τής Μιλήτου.

Στην ακόλουθη παραγωγή του Ιδρύματος Μείζονος Ελληνισμού αναπαρίσταται η Αρχαία Μίλητος όπως ήταν πριν δύο χιλιάδες χρόνια:

Η έκλειψη που είχε προβλέψει ο Θαλής έγινε στις 28 Μαΐου του 585 π.Χ. Σύμφωνα με τον ιστορικό Ηρόδοτο, η έκλειψη αυτή ήταν η αφορμή να σταματήσουν οι εχθροπραξίες μεταξύ των Λυδών και των Μήδων: Οι στρατιώτες άφησαν τρομαγμένοι τα όπλα τους στο χώμα και έπαψαν τον πόλεμο.

Στο ακόλουθο βίντεο μπορείτε να δείτε το εξαιρετικά εντυπωσιακό και σπάνιο φαινόμενο της ολικής έκλειψης ηλίου, σε γρήγορη κίνηση:

Για τη μέτρηση του ύψους της Πυραμίδας τού Χέοπα από τον Θαλή, κάποιοι λένε ότι δεν χρησιμοποίησε ραβδί, αλλά τον ίδιο του τον εαυτό. Φυσικά, το αποτέλεσμα θα ήταν το ίδιο, όποιον τρόπο κι αν διάλεγε ο φιλόσοφος, αφού η μέτρηση στηρίζεται στην αναλογία.
Πάντως, η μαθηματική ιδιοφυία τού Θαλή επιβεβαιώνεται, μεταξύ άλλων, και από το θεώρημα το οποίο πήρε το όνομά του: Το θεώρημα του Θαλή

Βίας - Πριήνη

Προτομή του Βίαντα, με την επιγραφή
"Οι πλείστοι άνθρωποι κακοί",
που θεωρείται μία από τις ρήσεις του.
(Μουσείο του Βατικανού)

Λίγα πραγματολογικά στοιχεία για πράγματα, γεγονότα, τόπους και πρόσωπα που αναφέρονται στο κεφάλαιο του Βίαντα:

Ο ελληνικός αποικισμός είναι τα κύματα των μεταναστεύσεων των Ελλήνων από την ηπειρωτική χώρα προς τα νησιά του ανατολικού Αιγαίου και τις ακτές της Μικράς Ασίας. Το κάθε ελληνικό φύλο (Ίωνες, Αιολείς, Δωριείς) κινήθηκε  σε διαφορετικό χρόνο και με διαφορετική κατεύθυνση. Οι Ίωνες από  τη βόρεια Πελοπόννησο και την Αττική έφτασαν στο κεντρικό τμήμα της Μικράς Ασίας γύρω στον 10ο αι. π.Χ. και ίδρυσαν δώδεκα πόλεις, που συγκρότησαν ένα είδος κοινοπολιτείας και διατηρούσαν (όχι όμως πάντα) δεσμούς φιλίας. Μεταξύ αυτών των πόλεων ήταν η Μίλητος, η Μυούς, η Πριήνη, η Σμύρνη, η Έφεσος, η Σάμος, που αναφέρονται σ' αυτό το κεφάλαιο. 

Σύμφωνα με τον Ηρόδοτο, οι Λυδοί ήταν οι πρώτοι
που έκοψαν νομίσματα και τα χρησιμοποίησαν
στις συναλλαγές τους. Στην εικόνα:
οι δύο όψεις ενός λυδικού νομίσματος του 6ου αι. π.Χ.,
στο οποίο απεικονίζονται αντιμέτωπα ένα λιοντάρι και ένας ταύρος.

Η διαμάχη των Λυδών με τους Ίωνες αποίκους των παραλίων της Μικράς Ασίας ήταν πολυ παλιά ιστορία. Ξεκίνησε από τα μέσα του 7ου αι. π.Χ., όταν βασιλιάς της Λυδίας ήταν ο Γύγης. Η κύρια αιτία των συνεχών πολέμων ήταν προφανώς ο στρατιωτικός, πολιτικός και οικονομικός έλεγχος της περιοχής. Ο Αλυάττης, γιος του Σαδυάττη, διαδέχθηκε τον πατέρα του στον θρόνο της Λυδίας το 618 π.Χ. και συνέχισε τον ήδη αρχινημένο πόλεμο με τους Ίωνες για ακόμα πέντε χρόνια, δηλαδή έως το 613 π.Χ. Οι Λυδοί άφηναν ήσυχους τους Ίωνες, μόνο όταν ήταν απασχολημένοι με άλλους εχθρούς: τους Κιμμέριους, τους Φρύγες και τους Μήδους.

Ο πόλεμος των Λυδών με τους Μήδους έγινε το 590 π.Χ. και κράτησε πέντε χρόνια. Σταμάτησε με την έκλειψη ηλίου του 585 π.Χ., που περιγράφεται στο κεφάλαιο του Θαλή. Στο σημείο αυτό, επομένως, έχουμε έναν εξόφθαλμο αναχρονισμό: Ο Βαθυκλής επισκέπτεται τον Βίαντα το 585, μία μέρα μετά την έκλειψη, και τότε ακριβώς οι Λυδοί του Αλυάττη εγκαταλείπουν την πολιορκία τής Πριήνης, κάτι που στην πραγματικότητα έγινε το 613! Αυτός ο αναχρονισμός (και πολλοί άλλοι στο “Ταξίδι στους Επτά Σοφούς”) δικαιολογούνται από την ανάγκη να φανεί ότι όλοι οι Σοφοί έζησαν την ίδια περίοδο, κάτι που δεν μπορούσε εκ των πραγμάτων να ισχύει. Για το θέμα αυτό θα συζητήσουμε εκτενέστερα στα σχόλια του τελευταίου κεφαλαίου.

Τα ερείπια του Βουλευτηρίου της Πριήνης. 

Το Βουλευτήριο της Πριήνης, στο οποίο είδαμε τον Βίαντα να αγορεύει και να αποθεώνεται, στην πραγματικότητα δεν υπήρχε την εποχή του Βίαντα. Χτίστηκε τον 2ο αι. π.Χ., επομένως έχουμε και εδώ αναχρονισμό, όπως και στην περίπτωση του Λιμένα των Λεόντων της Μιλήτου. 

Στο ακόλουθο βίντεο του Ιδρύματος Μείζονος Ελληνισμού γίνεται μια καταπληκτική περιήγηση στην πόλη της Πριήνης, όπως ήταν το δεύτερο μισό τού 2ου αι. π.Χ. και μια εκτενής αναφορά στην ιστορία και τα μνημεία της:

Η Πριήνη, όπως και η Μίλητος και η Μυούς, ήταν στην αρχαιότητα χτισμένες στις ακτές του κόλπου της Μιλήτου, στον οποίο κατέληγαν τα νερά του ποταμού Μαιάνδρου. Οι προσχώσεις που μετέφερε ο ποταμός άλλαξαν τελείως τη γεωγραφία της περιοχής. Όπως φαίνεται στον χάρτη, στα αρχαϊκά χρόνια ο κόλπος έφτανε μέχρι πολύ βαθιά στο έδαφος της Μικράς Ασίας. Στα ρωμαϊκά χρόνια η Πριήνη και η Μυούς έπαψαν να είναι παραλιακές, και σήμερα πια ούτε η Μίλητος έχει θάλασσα, ενώ κάποια μικρά νησιά της αρχαϊκής περιόδου ενώθηκαν με την υπόλοιπη ξηρά, και σχηματίστηκε και μια λίμνη!

Κλεόβουλος - Λίνδος

Άγαλμα του Κλεόβουλου του Λίνδιου.

Λίγα πραγματολογικά στοιχεία για πράγματα, έθιμα και τόπους που αναφέρονται στο κεφάλαιο του Κλεόβουλου:

Οινοχόη του 640 π.Χ.
από την Κάμιρο, την άλλη
πόλη της Ρόδου.
Απεικονίζονται αίγαγροι

Ένας τοίχος σε παραδοσιακό
σπίτι στη Ρόδο, γεμάτος
διακοσμητικά πιάτα. 

Το πιάτο που αγοράζει ο Βαθυκλής από τον έμπορο είναι ένα αγγείο που ανήκει στον λεγόμενο “ρυθμό των αιγάγρων”. Πρόκειται για μια τεχνοτροπία της ανατολίζουσας τέχνης, δηλαδή της τέχνης που πήρε στοιχεία από τα δημιουργήματα της ανατολής. Σ' αυτόν τον ρυθμό συχνά εικονίζεται ένας ή περισσότεροι αίγαγροι, δηλαδή αγριοκάτσικα. Ήταν μια τέχνη πολύ διαδεδομένη στα χρόνια των επτά σοφών, γύρω στα μέσα του 7ου αι. μέχρι και τον 6ο αι. π.Χ., η οποία ξεκίνησε μια μακρά παράδοση, που φτάνει μέχρι τις μέρες μας. Ακόμα και σήμερα μπορεί κανείς να δει διακοσμητικά ζωγραφισμένα πιάτα σε παραδοσιακά σπίτια στη Λίνδο και σε άλλα χωριά της Ρόδου. 

Τα χελιδονίσματα ήταν ένα έθιμο που ξεκίνησε από την αρχαιότητα και διατηρήθηκε μέχρι και σήμερα. Στη Ρόδο τα παιδιά καλωσορίζουν την άνοιξη τραγουδώντας τα χελιδονίσματα και κρατώντας ένα ξύλινο ομοίωμα χελιδονιού. Γυρνάνε έτσι τις γειτονιές και οι νοικοκύρηδες τους δίνουν χαρίσματα. 

Σύμφωνα με τον αρχαίο φιλόλογο Αθήναιο, το τραγούδι αυτό συντέθηκε από τον Κλεόβουλο, και οι πρώτοι του στίχοι ήταν οι εξής:

Ἦλθ' ἦλθε χελιδὼν

καλὰς ὥρας ἄγουσα, καλοὺς ἐνιαυτούς,

ἐπὶ γαστέρα λευκά, ἐπὶ νῶτα μέλαινα...

Στη Νίσυρο το Σάββατο του Λαζάρου τα παιδιά βγαίνουν στους δρόμους για να τραγουδήσουν αντίστοιχα κάλαντα, κρατώντας την καλαντήρα, που μοιάζει με μικρό επιτάφιο κι έχει στην κορφή της ένα ξύλινο χελιδονάκι.

Το “πλοίο του βράχου” που πρέπει να βρει ο Βαθυκλής είναι μια ανάγλυφη τριημολία, ενός χαρακτηριστικού ροδιακού πολεμικού πλοίου της αρχαιότητας. Το έργο αυτό, φτιαγμένο από τον διάσημο γλύπτη Πυθόκριτο (τον δημιουργό τής Νίκης της Σαμοθράκης), βρίσκεται στην είσοδο της Ακρόπολης της Λίνδου, αφιέρωμα των Λινδίων στον ναύαρχο Αγήσανδρο. Στην πραγματικότητα δεν υπήρχε την εποχή των επτά σοφών, αφού φιλοτεχνήθηκε το 180 π.Χ. 

Η Λίνδος!

Πιττακός - Μυτιλήνη

Ο Πιττακός, όπως τον φαντάστηκε
ο εικονογράφος ενός βιβλίου με βιογραφίες
που εξέδωσε ο Guillaume Rouille
στη Λυών το 1553.

Λίγα πραγματολογικά στοιχεία για πρόσωπα, πράγματα και έθιμα που αναφέρονται στο κεφάλαιο του Πιττακού:

Πίνακας του Lawrence Alma-Tadema (1881),
όπου απεικονίζεται η Σαπφώ με μερικές μαθήτριές της
να ακούν αποσβολωμένες τον Αλκαίο
να παίζει την κιθάρα του και να τραγουδά. 

Η Σαπφώ και ο Αλκαίος είναι δύο από τους σημανικότερους λυρικούς ποιητές της αρχαίας Ελλάδας. Γεννήθηκαν και έζησαν στη Λέσβο την ίδια περίπου εποχή, στα τέλη του 7ου και στος αρχές του 6ου αι. π.Χ.
Η ιδιωτική ζωή της Σαπφούς έχει συζητηθεί πολύ. Η τρυφερή και προσωπική σχέση που φαίνεται από τα ποιήματά της ότι ανέπτυξε με τις μαθήτριές της οδήγησε στο εύκολο συμπέρασμα ότι ήταν ομοφυλόφιλη, όμως κάτι τέτοιο δεν μπορεί να αποδειχθεί με σιγουριά.

Δύο από τα πιο γνωστά της ποιήματα απευθύνονται στην Ανακτορία και στη Γογγύλα, που συναντήσαμε στο “Ταξίδι στους Επτά Σοφούς”. Για τον γάμο της Ανακτορίας έγραψε μια ωδή, στην οποία εξυμνεί με πολύ κολακευτικά λόγια τον μελλοντικό σύζυγο της μαθήτριάς της. Ο μεγάλος Οδυσσέας Ελύτης έχει μεταφράσει την ωδή:

“Θεός μου φαίνεται στ΄ αλήθεια εμένα κείνος 

ο άντρας που κάθεται αντίκρυ σου κι από 

κοντά τη γλύκα της φωνής σου απολαμβάνει 

και το γέλιο σου αχ που ξελογιάζει 

και που λιώνει στο στήθος την καρδιά μου...”

Στη Γογγύλα η Σαπφώ απευθύνει ένα σπαραχτικό ποίημα, όπου της ζητά να γυρίσει πίσω, γιατί δεν αντέχει την απουσία της. Πάλι σε μετάφραση Ελύτη, το ποίημα λέει:

"Σε φωνάζω Γογγύλα

Φανερώσου πάλι κοντά μου

Το χιτώνα τον άσπρο σαν το γάλα όταν φοράς,

Να 'ξερες τους πόθους που σε τριγυρίζουν

όμορφη, και πώς χαίρομαι που δεν είμαι εγώ,

μα η ίδια η Αφροδίτη που σε μαλώνει"

Το Κέλομαί σε Γογγύλα, όπως είναι ο πρώτος στίχος του ποιήματος στο πρωτότυπο, έχει μελοποιήσει ο Μάνος Χατζιδάκις. Στο ακόλουθο βίντεο το ερμηνεύει η Φλέρυ Νταντωνάκη:

Για τον γάμο στην αρχαία Ελλάδα μπορείτε να δείτε αυτό το πολύ καλά τεκμηριωμένο ντοκυμαντέρ της Εκπαιδευτικής Τηλεόρασης:

Η ιστορία της σβούρας, που αναφέρει ο Πιττακός στο "Ταξίδι στους Επτά Σοφούς" μαρτυρείται σε ένα ποίημα του Καλλίμαχου. Η απάντηση του Πιττακού, παρμένη από τα λόγια των παιδιών που έπαιζαν με τη σβούρα, ήταν: "τὴν κατὰ σαυτὸν ἔλα" (που σημαίνει "πάρε αυτή που είναι πιο κοντά σε σένα"). Ο συνδυασμός τυχαίων λόγων με τέτοιο τρόπο ώστε να τους αποδοθεί κάποια προφητική σημασία, ονομαζόταν στα αρχαία ελληνικά κληδών, που σήμαινε οιωνός, μαντικό σημάδι.

Περίανδρος - Κόρινθος

Γκραβούρα που απεικονίζει τον Περίανδρο
να κρατάει σκήπτρο, ρόπαλο και κλαδί ελιάς στο χέρι.
Από το βιβλίο τού Thomas Stanley, Ιστορία της φιλοσοφίας (1655)

Λίγα πραγματολογικά στοιχεία για πρόσωπα, πράγματα και τόπους που αναφέρονται στο κεφάλαιο του Περίανδρου:

Ο Περίανδρος, τύραννος της Κορίνθου, είχε τη φήμη του σκληρού και αδίστακτου τυράννου, ακόμα και στην αρχαιότητα. Κυνήγησε αλύπητα τους πολιτικούς του αντιπάλους, σκότωσε ακόμα και συγγενείς του, και στάθηκε αμείλικτος με όποιον διαφωνούσε σε οτιδήποτε μαζί του. Γι' αυτό, οι παλιότεροι συγγραφείς δεν τον συγκατέλεγαν στους Επτά Σοφούς, αλλά στη θέση του ανέφεραν τον Μύσωνα τον Χηνέα, που θα τον συναντήσουμε στο κεφάλαιο για τον Χϊλωνα στο “Ταξίδι στους Επτά Σοφούς”.

Κορινθιακός αρύβαλλος
του 625 π.Χ. περίπου.
Απεικονίζονται ένας κύκνος
και ένας πετεινός. 

Παρ' όλη την αυταρχική πολιτική του (ή ίσως εξαιτίας της), ο Περίανδρος έκανε σημαντικά πράγματα για την ανάπτυξη του εμπορίου, της οικονομίας αλλά και του πολιτισμού. Την εποχή της διακυβέρνησής του αναπτύχθηκε ιδιαίτερα η κορινθιακή αγγειοπλαστική. Ο αρύβαλλος, που αναφέρεται στο “Ταξίδι στους Επτά Σοφούς”, ήταν χαρακτηριστικό κορινθιακό αγγείο. Μικρό σε μέγεθος, με σχήμα σφαιρικό συνήθως και πάντα ζωγραφισμένο με ωραίες και ζωηρές αγγειογραφίες, το χρησιμοποιούσαν για αρώματα και για το λάδι με το οποίο οι αθλητές άλειφαν το σώμα τους.

Ένα μικρό τμήμα του Διόλκου,
όπως έχει ανακαλυφθεί σήμερα
από τους αρχαιολόγους. 

Το μεγάλο κατασκευαστικό επίτευγμα του Περίανδρου ήταν αναμφισβήτητα ο Δίολκος, ο πλακόστρωτος δρόμος που συνέδεε τις δυο πλευρές του Ισθμού, πάνω στον οποίο κινούνταν τα πλοία για να ταξιδέψουν από τον Σαρωνικό στον Κορινθιακό κόλπο. Λέγεται ότι ο Περίανδρος είχε σκεφτεί να ανοίξει διώρυγα, αλλά εμποδίστηκε από τις θρησκευτικές προλήψεις, που θεωρούσαν ότι τέτοια παρέμβαση στη φύση θα ήταν ύβρις προς τους θεούς.

Η ακόλουθη ταινία animation, που είναι μια παραγωγή του Τεχνικού Επιμελητηρίου Ελλάδας σε συνεργασία με την Εταιρεία Μελέτης της Αρχαίας Ελληνικής Τεχνολογίας, αναπαριστά αυτό το τεράστιο τεχνικό έργο της αρχαιότητας:

Πίνακας του Albrecht Dürer που απεικονίζει
τον θρύλο τού Αρίωνα.

Ο Αρίων, ο λυρικός ποιητής από τη Μήθυμνα της Λέσβου, που συναντάμε στο “Ταξίδι στους Επτά Σοφούς”, ήταν ένας πολύ μεγάλος μουσικός. Ο Ηρόδοτος λέει γι' αυτόν μια ιστορία: ότι κάποιοι πειρατές λήστεψαν κάποτε το πλοίο με το οποίο ταξίδευε, και απείλησαν να τον πετάξουν στη θάλασσα. Εκείνος ζήτησε, ως τελευταία χάρη, να τον αφήσουν να τραγουδήσει. Οι πειρατές δέχτηκαν. Όταν άρχισε να τραγουδάει, ένα δελφίνι μαγεύτηκε από τη θείκή μελωδία και ήρθε, τον πήρε στην πλάτη του, και τον έβγαλε στη στεριά. Από εκεί ο ποιητής πήγε με τα πόδι μέχρι την Κόρινθο, όπου ο Περίανδρος, όταν άκουσε την ιστορία του, συνέλαβε και εκτέλεσε τους πειρατές. Δεν σας θυμίζει αυτή η ιστορία το τραγούδι του Αρίωνα που διαβάσατε στο “Ταξίδι στους Επτά Σοφούς”;

Χίλων - Σπάρτη

Χίλων ο Λακεδαιμόνιος

Λίγα πραγματολογικά στοιχεία για πρόσωπα και πράγματα που αναφέρονται στο κεφάλαιο του Χίλωνα:

Ο Μύσων ο Χηνεύς, που συναντά ο Βαθυκλής στο “Ταξίδι στους Επτά Σοφούς” ήταν μια ιδιαίτερη προσωπικότητα. Δεν είμαστε σίγουροι αν ήταν από την πόλη Χηνές της Οίτης ή από την Κρήτη ή από την Αρκαδία. Ήταν άνθρωπος πολύ εργατικός (ασχολιόταν με αγροτικές εργασίες), αλλά μοναχικός, και απέφευγε τη δημοσιότητα και την κοινωνική προβολή. Γι' αυτό θεωρούνταν μισάνθρωπος και αντικοινωνικός. Η φιλοσοφία του είχε κοινωνικές διαστάσεις, γι' αυτό συμπεριλήφθηκε στον κατάλογο των Επτά Σοφών που συνέταξε ο Πλάτων (στο έργο του Πρωταγόρας, 343a). Για πολιτικούς λόγους όμως εξαιρέθηκε αργότερα από τον κατάλογο και τη θέση του πήρε ο Περίανδρος, ο οποίος, όπως είδαμε, ήταν αμφιλεγόμενη προσωπικότητα με πολλά αρνητικά στοιχεία που αφορούν την πολιτική του σκέψη και πρακτική.

Για τον Μύσωνα βρήκαμε στο youtube αυτό το μικρό απόσπασμα από ντοκυμαντέρ που αναφέρεται στους Επτά Σοφούς:

Έργο αγνώστου καλλιτέχνη
που παρουσιάζει νέους σπαρτιάτες
να εξασκούνται στο γυμναστήριο. 

Στο “Ταξίδι στους Επτά Σοφούς” ο Χίλων περιγράφει και εξηγεί στον Βαθυκλή πώς λειτουργεί το πολίτευμα και το εκπαιδευτικό σύστημα της Σπάρτης. Αυτά τα δύο είναι που καθορίζουν κυρίως το σπαρτιατικό ιδεώδες, το οποίο συνοψίζει τις αρχές της πειθαρχίας, του σεβασμού και της απόλυτης πίστης στην πατρίδα μέχρι θανάτου.

Μια σπαρτιάτισσα μητέρα παραδίδει στον γιο της την ασπίδα του. Λέγεται ότι η ευχή της ήταν "Ή ταν ή επί τας", που σημαίνει "(όταν γυρίσεις από τον πόλεμο) ή να την έχεις μαζί σου, ή να σε φέρουν πάνω της - δηλαδή νεκρό". Πίνακας του Jean-Jacques-François Lebarbier (1805)

Σόλων - Αθήνα

Ο Σόλων, με απλό κόκκινο χιτώνα, ξεναγείται από τον Κροίσο, ο οποίος του δείχνει με καμάρι τους αμύθητους θησαυρούς του. Πίνακας του Gaspar van der Hoecke (1630)

Λίγα πραγματολογικά στοιχεία για πρόσωπα και πράγματα που αναφέρονται στο κεφάλαιο του Σόλωνα:

Γραμματόσημο που απεικονίζει
το Άρμα Θέσπιδος, παρμένο
από αγγείο του 6ου αι. π.Χ.

Ο Θέσπις, που συνάντησε ο Βαθυκλής στον δρόμο προς την Αθήνα στο “Ταξίδι στους Επτά Σοφούς”, ήταν ποιητής από τον δήμο Ικαρίας της Αττικής (πρόκειται για την περιοχή του σημερινού Διονύσου) και συνέβαλε αποφασιστικά στην εξέλιξη του αρχαίου δράματος. Εκτός από την προσθήκη ενός ηθοποιού (στα αρχαία ελληνικά λεγόταν υποκριτής), εφηύρε και τους περιοδεύοντες θιάσους και τις θεατρικές περιοδείες: γυρνούσε τις πόλεις με ένα άρμα (το λεγόμενο Άρμα Θέσπιδος), στο οποίο μετέφερε μάσκες, κουστούμια και τον υπόλοιπο θεατρικό εξοπλισμό, ώστε να δίνει παραστάσεις.

Ο Σόλων ήταν από τους μεγαλύτερους σοφούς και νομοθέτες τής αρχαίας Ελλάδας, που έμεινε στην ιστορία για τη δίκαιη κοινωνική του πολιτική. Η Αθηναϊκή Δημοκρατία, την οποία κατοχύρωσε και δυνάμωσε με τους νόμους του, είναι πρότυπο πολιτεύματος. Παρόλο που ήταν δομημένη με βάση ένα περίπλοκο γραφειοκρατικό σύστημα, ωστόσο ήταν κατά γενική ομολογία το δικαιότερο πολίτευμα, στηριγμένο σε ανθρωπιστικές αρχές και αξίες. 

Από την εποχή της Αθηναϊκής Δημοκρατίας έχουν περάσει πολλοί αιώνες, τα πολιτεύματα έχουν αλλάξει για να προσαρμοστούν στα διαφορετικά δεδομένα, πολλές δημοκρατίες έχουν καταλυθεί, αλλά σίγουρα ακόμα και σήμερα η Δημοκρατία είναι αναντικατάστατη, και όλοι μας οφείλουμε να την προασπίσουμε με κάθε τρόπο και με κάθε θυσία.  

Ο Περικλής αγορεύει στον λόφο της Πνύκας, με φόντο τον ιερό βράχο της Ακρόπολης. 

Πίνακας του Philip Von Folz (1853)